ابن‌ظهیره ابوالسعادت جلال‌الدین محمد بن ابی‌البرکات مکیابوالسعادت محمد بن ابی‌البرکات، فقیه شافعی و قاضی مکه، یکی از شخصیت‌های خاندان ابن‌ظهیره می‌باشد؛ اِبْن‌ِ‌ظَهیره، عنوان افراد خاندانی از بنی‌مخزوم که در سده‌های ۹ و ۱۰ق/۱۵ و ۱۶م به شهرت رسیدند و در مکه عهده‌دار افتاء، قضا و تدریس بودند. ۱ - معرفی اجمالیابوالسعادت محمد بن ابی‌البرکات محمد بن محمد بن حسین بن علی بن احمد بن عطیة بن ظهیرة مخزومی، ملقب به جلال‌الدین (۷۹۵-۸۶۱ق/۱۳۹۳-۱۴۵۷م)، فقیه شافعی و قاضی مکه. کنیه دیگر وی ابوالخیر است. او در مکه زاده شد. ۲ - بهره علمیوی در مکه قرآن و مقدمات علوم را فراگرفت. سپس فقه را نزد غیاث‌الدین گیلانی و جمال‌الدین بن ظهیره و ابن‌جزری و اصول عقاید را نزد ابوعبدالله و انوغی و نیز بساطی که به مکه آمده بود، فراگرفت و در آن علم از بساطی بسیار بهره جست و از شیوخی چون ابن‌حجر عسقلانی حدیث شنید و تنوخی و هیثمی و بلقینی و ابن‌ملقن و دیگران به وی اجازه دادند. ۳ - مسئولیتهاوی از استادش گیلانی و دیگران اجازه افتاء و تدریس یافت و در ۸۱۲ق به جای پدر به قضای مکه منصوب شد. در ۸۲۰ق خطیب آنجا گردید و چون با او مخالفت شد، از تصدی آن سرباز زد. سپس در ۸۲۲ق به جای خطیب ابن محب‌الدین ابوالفضل نویری به نظارت مسجدالحرام و امور حسبه در مکه تعیین شد و پس از عزل و نصبی چند و وفات رقیبش ابوالفضل در ۸۲۷ق به قاهره مسافرت کرد و به همان وظایف پرداخت. لیکن به زودی برای کسب مقام قضا به مکه بازگشت و بازپس از عزل و نصبی چند در ربیع‌الثانی ۸۴۶ از قضای مکه کناره گرفت و به مدینه رفت. در آنجا به تدریس فقه و اصول و دیگر علوم پرداخت و بارها به قضا منصوب شد و به هنگام مرگ نیز در مسند قضا بود. ۴ - ابوالسعادت از دیدگاه سخاویسخاوی که ابوالسعادت را بسیار ستوده، او را در ۸۵۶ق در مکه دیده و از محضر او بهره برده است. همو با استناد به گفته ابن‌حجر و بساطی، ابوالسعادت را رئیس مکه و شیخ حجاز و بلاد مجاور آن و یگانه فقیه شافعی‌مذهب آن دیار خوانده است. ۵ - آثارسخاوی به نقل از مقریزی آثاری چون تکمله شرح الحاوی در فقه، المناسک، تعلیق علی جمع الجوامع و ذیل علی طبقات الفقهاء سبکی را به وی نسبت داده است. سیوطی افزون بر آثار مذکور از تکمله وی بر محط الرجال جمال‌الدین امیوطی در فقه نیز نام برده است. ۶ - پانویس۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌ظهیره»، شماره۱۴۵۱. |